بسم الله الرحمن الرحیم
عنوان مقاله: اسلام و راه های بیرون رفت از
مشکلات اقتصادی
نویسنده: داوود ناظری
چکیده
دین مقدس اسلام، سیره
ای پیشوایان و بزرگان دینی را به عنوان الگوی زندگی معرفی می کند و خورشید راز
گشایی را بر رمز موفقیت آن می تاباند. جامعه ی که، فقرو تنگدستی با شدت و
قصاوت تمام بر سفره های زندگی مردم آن جامعه رنگ می گیرد و
مشکلات اقتصادی گرمای محبت خانواده ها را به یاس و نا امیدی تبدیل کرده و مردم با
مشکلات فراوان و بدبختی ها و خشونت دست و پنجه نرم می کند. راه نجات جوامع اسلامی
و حرکت بسوی اقتصاد سالم، فقط زندگی کردن در سایه قانون اسلام و پیروی از دستورات
اسلام، خواهد بود. سرپیچی از دستورات اسلام و قانون، خانواده و جامعه را از نظر
اقتصاد تا لب پرتگاه زندگی و اوج حقارت و ذلت نزدیک می کند.
اسلام، برای حل مشکلات اقتصادی و بالندگی اقتصاد مردم، برای
خانواده ها، جامعه و حکومت دستورات مهم اقتصادی را دارا می باشد. زمانیکه جامعه به
دروغ، خیانت ملی و خانوادگی، فرار از مسئولیت های شخصی و اجتماعی، ربا، رشوه و تجمل
گرایی آغوشته شد؛ یقینا که سیر نزولی اقتصادی را تجربه می کند. در طول سالیان
گذشته زیربناهای اقتصادی و تولیدی به طور کامل از بین رفت و بساط گسترده فساد
اداری و غفلت از ارزشها و دستورات اسلام که همان وحدت و یکپارچگی اقوام بود، خسارت
جبران نا پذیری را بر پیکر اقتصادی افغانستان وارد نمود. حال چه گونه مسلمانان به خود اتکایی اقتصادی برسند و دین مقدس اسلام
به کدام راه های مهم رسیدن به اقتصاد
اشاره می کند؟
واژه گان کلیدی: دستورات اقتصادی -؟ - راز کامیابی -سیره ی
بزرگان دینی – سیر نزولی – خود اتکایی – ربا – تجمل گرایی- وحدت و یگپارچه گی –
ازدواج مجدد.
مقدمه
بنام خداوند یکتا
و بی همتا، صلوات بر پیامبر رحمت حضرت محمد(ص) و درود و سلام به ملت شریف و زحمتکش
افغانستان. اسلام می فرماید: ترکیب نامتجانس فساد اخلاقی و اداری، موجودیت نا امنی
ها در بستر زندگی اقتصادی جامعه، و معادلات ناسالم سیاسی باعث به وجود آمدن وضعیت
خجالت آور اقتصادی دریک کشور می گردد. تاریخ گذشته ی افغانستان نیز نشان می دهد که
دست درا زی بی وقفه ی دشمنان مردم افغانستان در امور داخلی این کشور، منجر به
فاجعه ها و خسارات جبران نا پذیری در افغانستان گردید. از جمله قاچاق و تخریب آثار
باستانی و تاریخی، تسلط بر مواضع مهم اقتصادی افغانستان ، رونق دادن به بازار
تجملات و عرضه اموال بی کیفیت و قمتی خارجی در بازار های داخلی و به اوج رساندن
بیکاری و فقر، موضوعات مهم بود که در افغانستان پدید آورد.
اختلافات خانوادگی، افزایش ناامنی، شدت خشونت در جامعه،
جنگهای داخلی و نابودی تمام مراکز تولیدی و زیربناها، شاهد بر این ادعا می باشد.
دین اسلام، عذت، شکوهمندی و عظمت هر جامعه
و ملت را در گرو بر خورد ها و معادلات سالم اقتصادی و سیاسی می داند.
اسلام، ناکارایی اقتصادی را عامل فساد اجتماعی دانسته و اقتصاد را به عنوان
بزرگترین راه رسیدن به تکامل اجتماعی و انسانی
معرفی می کند.
در این مقاله به مهمترین دستورات اسلام برای نجات از بحران
اقتصادی پردا خته ام.
1-
نخستین دستور اقتصادی اسلام، در امور خانوادگی می باشد.
خیمه
ی که بنام کانون خانواده با هزاران رنج و امید و آرزو بر پا می شود، باید در
نگهداشت و حفظ آن تلاش نمود. در فرهنگ اسلامی، خانواده اولین گهواره رشد اقتصادی
به شمار می رود. اقتصاد به
عنوان مهم ترین رکن پایداری و ثبات خانواده بوده و با حفظ و کنترل سالم بر نامه های
اقتصادی، می توان ثبات خانواده را تضمین کرد و از وزش تند باد ها ی برهم زننده جلو
گیری نمود. فقر مالی و آنچه که بر درآمد و مصرف تعلق می گیرد، می تواند مهمترین
عامل بحران و طوفان خیز زندگی خانوادگی باشد. طبق دستورات اسلام، خانواده باید
برنامه ریزی دقیق اقتصادی داشته باشد و از مخارج غیر ضروری و تجملاتی دوری نماید.
توقعات غیر منصفانه و دور از توان مالی و دور از میزان درآمد رئیس خانواده - کانون
گرم زندگی را به یاس و بدبینی تبدیل می کند. اسلام، با تمام پدیده های که اقتصاد
خانواده را نابود می کند به مبارزه بر خاسته و برای متخلفین قانون، جزای سخت در دنیا
و آخرت تعیین نموده است.
یکی
از موارد که نظام اقتصادی خانواده را از بین می برد و باعث به وجود آمدن بی
عدالتی، کینه، فحشا، حسد و دلسردی درخانواده می شود، ازدواج مجدد مردان است که
بدون ضرورت شرعی اقدام به گرفتن خانم دوم و سوم می کند. از نظر اسلام جز در مواقع
که نیاز شدید احساس شود و قناعت خانم حاصل شود مرد می تواند ازدواج مجدد نماید در
غیر آن اسلام دستور ازدواج مجدد را نداده است. منطق اسلام تنها مصالح مردان را در
نظر نگرفته است بلکه مصلحت زنان و مصلحت جامعه را نیز در نظر دارد. اثرات منفی
ازدواج مجدد بالای خانواده و نظام اقتصادی قرار ذیل می باشد.
1 – ازدواج مجدد باعث از هم پاشیده شدن نظام
خانواده و شکسته شدن ستون اقتصادی و برنامه های کاری خانواده می گردد.
2 –
حق خانم اولی مراعات نمی شود و باعث بی عدالتی گسترده ی خانواده گی و محرومیت خانم
می گردد.
3 –
ازدواج مجدد مرد، باعث دلسردی هردو خانم در امور زندگی خانواده گردیده و هر کدام
تلاش می کند تا از اقتصاد مشترک به نفع شخصی خود مصرف نماید و تجمل گرایی را پیشه
نماید.
4 –
از طرف دیگر مخارج عروسی بالا رفته و ضربه
ی شکننده ی رابه پیکر خانواده وارد می کند و زندگی را با سقوط مواجه می سازد.
5 –
ازدواج مجدد مرد باعث می شود که غیرت و حسد زن افروخته شود و دست به فحشا و بد
اخلاقی بزند.
در مجموع، دستور اسلام این است که تمام پدیده
های که نظام خانوادگی را برهم می زند حرام شمرده شده و باید با عاملین آن بر خورد
قانونی صورت گیرد. یکی از این موارد که کانون خانواده را نابود می کند ازدواج
چندین مرتبه ی مردان می باشد. 1
2
– دستورات اسلام به افراد جامعه برای تامین نیازمندیهای زندگی
از
نظر اسلام، عزت مند ترین مردم کسانی هستند که از لحاظ توانایی های اقتصادی و هنری
غنی باشند.
امنیت
اقتصادی بزرگترین مقوله ی دینداری و سعادت مندی افراد می باشد و هیچ شخصی نباید از
لحاظ اقتصادی در جامعه بار دوش دیگران قرار گیرد. مسلمان واقعی کسی است که با جدیت
و تلاش رفاه خود، خانواده و جامعه خود را فراهم نماید، از نظر دین مقدس اسلام،
وظایف عمده ی ملت در قبال اقتصاد مند شدن جامعه قرار ذیل می باشد: کار و تلاش،
اشتغال مناسب، افزایش بهره وری از کار، برنامه ریزی دقیق اقتصادی، آینده نگری
عمیق، استفاده بزرگ از فرصتهای کم و اعتماد بنفس و کاستن از توقعات بیش از حد. دین
مقدس اسلام، در دستورات خویش کسانی را که توانایی کار کردن را داشته باشد به کار و
تلاش وا داشته و تنبلی، تن پروری، بی برنامگی، دیدگاه های نا درست را درمورد
اقتصاد نکوهش نموده است و کسانیکه خودرا به اوصاف تنبلی و بیکاری در جامعه آراسته
می کند به عنوان انسان سرکش و بار دوش مردم یاد می کند. کار و تلاش یکی از وظایف
مهم افراد جامعه می باشد و تلاش نمودن بر مرد و زن مسلمان واجب است. خداوند در
قران مجید می فرماید" روز را برای کسب روزی و معیشت قرار دادم" 2
یکی
از دستورات اسلام به مسلمانان، برای رفع مشکلات اقتصادی، کار نمودن است که کار
مهمترین معیار برای توضیع درآمد اقتصادی به شمار می رود. چرا اسلام به کار کوشش
این قدراهتمام می ورزد؟ طبق چند دلیل:
الف:
کار موجب بقای اقتصاد می شود، زیرا از دست دادن کار باعث نابودی پول و سرمایه می گردد. انسان نباید هیچگاه دست از کار و تلاش
بردارد و شغل خودرا رها نماید. امام صادق(ع) برای کسیکه شغل خودرا دست کم می گیرد
و رها می کند سه بار فرمود: "این کار شیطان است" 3
ب
– کار موجب رشد عقل می شود.
با
تلاش و زحمت، عقل و تدبیر انسان رشد می کند چون قوه ی فکری و استعدادی انسان در
اثر سعی و تلاش ورزیده می شود. اما در صورت از دست دادن کار و تعطیل نمودن وظیفه
عقل و استعداد انسان ضعیف می گردد. امام صادق(ع) می فرماید"ترک تجارت باعث
کاهش عقل می شود"4
ج
– کار مایه عذت انسان می شود.
کار،
منشاء اصلی تولید سرمایه است. دین مقدس اسلام برای کارهای مهم تولیدی مثل:
باغداری، دامداری و تجارت اهمیت بسیار قائل شده و از افراد که توانایی کار را
دارند ولی کار نمی کنند به انسانهای بد اخلاق یاد نموده است. کار نمودن نه تنها باعث رفع
مشکلات اقتصادی می گردد بلکه بالای اخلاق و رفتار انسان نیز تاثیر مثبت می گذارد.
کسی که زحمت می کشد و کا رمی کند در نزد خداوند از شخصی که در راه خداوند جهاد می
کند، بیشتر پاداش می گیرد. و همچنین شغل مناسب و مقام درست اجتماعی مایه افتخار
انسان است و شخص زحمت کش دربین مردم با عزت و ابوهت زندگی می کند. زیرا هیچ گاهی
محتاج دیگران نمی شود. امام صادق(ع) می فرماید عزت خودرا با بی نیازی از دیگران
حفظ کنید: 5
دقت
در کارها
اسلام، دستور می دهد که کارها باید با دقت انجام
داده شود. زمانی که کارها دقیق انجام می شود، کیفیت تولید بالا می رود و زمانی که
کیفیت تولید بالا رفت، مزد کارگر بالا میرود که این خود برای رفع نیازمندی مردم و
رفع احتیاجات آنان موثر واقع می شود. اگر کارگران کیفیت گرا باشد و کار را صادقانه
انجام دهند، یقینا معاش خوبی خواهد گرفت که آنوقت خود و خانواده اش سرمایه دار می
شود و از سوی دیگر خریدارانش در بازارکارافزایش می یابد. افراد که تقلب کاری می
کند و همزمان چند وظیفه را انجام میدهد، کارش نتیجه خوبی در پی نه خواهد داشت و
چنین کسانی را که به محیط کاری خویش خیانت می کند، پیامبر (ص) نیز لعن کرده است.6
حضرت
علی(ع) می فرماید" ارزش هرکس با کار وعمل او مقایسه می شود" نهج البلاغه ص 482 ح 81
پس
بنا براین اسلام دستور می دهد که کار ها باید اساسی و صادقانه انجام شود که در غیر
آن عواقب نا گواری در پی خواهد داشت. طبق دستور اسلام، تداخل وظیفه برای یک کار
مند، خیانت بزرگ در کار محسوب می شود و
دولت هم باید در جامعه افغانستان در ادارات دولتی از تداخل کاری کارمندان
جلو گیری نماید و بجای آن جوانان بیکار را استخدام کند.
اگرموسسات
و شرکتهای خصوصی که مسئولیت ساخت زیربنا ها را بدوش دارد با دقت تمام کارهارا
انجام دهند. بخاطری که رونق آنان در بازار کار بیشتر می شود و مردم آنان را دوست
دارد و معاملات و قرارداد های خود را با آنان قطع نمیسازد.
امانت
داری.
یکی
از ویژگیهای های فرد مسلمان و راه بسوی بهبودی اقتصادی،امانت داری است. افراد که
در جامعه امانت دار هستند اعتماد همه را جلب کرده و پول و سرمایه ای او مایه خیر و
برکت می شود. اسلام امانت داری را یک ارزش حیاتی می دانند بخاطری که امانت داری
اعتماد متقابل را در جامعه ریشه دارمی سازد. روحیه امانت داری باعث رشد و تقویه
اقتصادی جامعه می شود. پیامبر اسلام(ص) امانت داری را در کار و تجارت نشانه ایمان
کامل دانسته است. 7
حضرت
علی(ع) فرمود: امانت داری کلید روزی و رزق است.
دین
مقدس اسلام، همه افراد و اشخاص را به اخلاق و رفتار نیکو در جامعه توصیه می کند.
اخلاق نیک باعث جذابیت انسانها می گردد و همه مایل اند تا با او در معاملات و کار
ها شریک شوند. امام علی (ع) می فرماید "اخلاق نیکو داشتند، باعث فراوانی نعمت
می شود" متا سفانه در افغانستا گسترش فساد اخلاقی در اجتماع و محیط های کاری،
باعث محدودیت فعالیت اقتصادی زنان گردیده و محیط کار را برای آنان نا گوار ساخته
است. زنان نیمی از چرخه ی اقتصادی جامعه می باشد و باید محیط های امن کاری برای
آنان فراهم شود تا آنان نیز کار نمایند. جوانان نیز از محیط آلوده اجتماعی متاثر
شده و محیط کار و وظیفه را برای خویش تنگ نموده است. مردم از افراد بد اخلاق متنفر
می شود و راه رفت و امد و معامله را با آنها قطع می سازد. افراد بیکار در جامعه،
سرباز و مزاحم مردم است و دست به اعما ل ناشایسته می زند.8
کنترل
جامعه و منع اسراف در دین مقدس اسلام.
اسلام،
در هر بخش زندگی دستور دارد و یکی از دستورات اسلام کنترل جامعه و و ضع قوانین
انسانی و اسلامی می باشد. از نظر اسلام، اسراف بی مورد کالاهای مصرفی، اسراف در غذا
و نوشیدنی ها مردود می باشد و برای عاملان آن جزای سخت تعیین نموده است. طبق این
دستور اسلام، در جامعه افغانستان، اسراف کالاهای مصرفی، خرج غیر ضروری سرمایه ها،
طویانه های سنگین و غیر ضروری و برگزاری مراسم های شیرنی خوری و عروسی در هوتل ها
وتالار های مصرفی و پول دادن به آواز خان در محافل عروسی از موارد اسراف حساب می
شود. طبق دستور اسلام باید جلو تالار ها ی مصرفی، دکانهای آرایشگری و مارکیت های
که اموال تجملاتی قمتی و بی کیفیت را به فروش می رساند باید گرفته شود. برای اموال
تجملاتی و فیشنی مالیات سنگین وضع شود .
امام
صادق (ع) می فرماید چیزهای که سرمایه را نابود کند و برای اخلاق و بدن انسان ضرر
داشته باشد اسراف گفته می شود. 9
لباسهای
که جنبه مدگرایی داشته باشد و قمت آن سنگین باشد اسراف گفته می شود و همچنان اگر
از لباس که برای مهمانی است در خانه استفاده شود نیز اسراف گفته می شود. خلاصه
اینکه زیاده روی در پوشاک، زیاده روی در خوراک و نوشیدنی که مطابق شان انسان نباشد
از موارد اسراف گفته می شود.
منع
"ربا"
در
دین مقدس اسلام خوردن و گرفتن "ربا" (عائید بدون زحمت) حرام می باشد
بخاطری که سود خوری یکی از عامل بحران اقتصادی به شمار می رود و چرخش اقتصادی را
از بین می برد. باعث میشود که افراد ضعیف و فقیر جامعه درمانده تر شود و قسمتی از
پیکری جامعه فلج گردد. از سویی دیگر "ربا" انگیزه قرض دادن را که در
اسلام به آن سفارش شده است، نابود می کند. ریشه کن نمودن ربا و مجازات ربا خواران
و ربا دهندگان یکی از راه های بهبودی اوضاع اقتصادی در دین مقدس اسلام حساب می
شود. با گسترش یافتن ربا، انگیزه ی کار و تلاش از دل ها کوچ می کند و بیکاری و فقر
دامنگیر همه می شود.
نتیجه
و خلاصه مقاله
از
نظر اسلام، اقتصاد به عنوان رکن اساسی جهت ثبات زندگی به شمار می رود و دین برنامه های مشخصی را برای ثبات نظام اقتصادی
خانواده و جامعه وضع نموده است. برنامه ریزی دقیق در امور اقتصادی نظام خانواده را
حفظ می کند. تمام افرادی که توانایی کار را دارند باید کار کند و رفاه خود و
خانواده و اجتماع را فراهم نماید. در فرهنگ اسلامی، مرد نباید با ازدواج مجدد، نظام
خانوادگی و اقتصادی خود را برهم بزند و باعث به وجود آمدن فحشا، حسد و بی عدالتی
در خانواده خود نگردد. در جامعه اسلامی، وظایف مهم یک فرد، کار و تلاش، اشتغال مناسب،
افزایش بهره وری از کار، ایجاد بر نامه سالم خانوادگی و اجتماعی بر اساس هزینه کمتر و کیفیت بهتر
و همچنان باید توقعات تجملاتی را کم نموده واز فرصت های پر درخشش زندگی استفاده های
بزرگ نماییم. خود اتکایی اقتصادی، اشتغال آفرینی دراز مدت، تراشیدن قطبهای جدید و مثبت
اقتصادی، نیازمند به وجود امدن امنیت نسبی، کنترل و مدیریت دلسوزانه، محو ونابودی فساد
اداری و اولویت بندی نیازمندی های جامعه می باشد.
خرج
نمودن بی مورد و اسراف در دین اسلام حرام است، طویانه های سنگین، برگزاری عروسی ها
در هتل و تالار های پرمصرف، آرایشگاه ها، تجمل گرایی و ... مصداق اسراف در جامعه
محسوب می شود و ضررهای بزرگ اقتصادی را در پی دارد. پس برای رشد اقتصادی و نجات از فقر باید در حفظ
و نظام خانواده کوشید و برنامه های درست اقتصادی را پایه ریزی نمود.
منابع
و پی نوشتها:
1
- منبع: مجله خانواده – شماره 49 ص 25 -
ماهنامه فرهنگی المصطفی – شماره اول – ص 20 – کتاب تنظیم خانوده – ص 91 بخش سوم
2
- – سوره انبیا – آیه 11
منبع:
مقاله ی نوروز صابری محصل رشته فقه و اقتصاد – کتاب فقه اقتصاد ص 24
به
نقل از پیامبر اسلام(ص) باقر مجلیسی – بحارالانوار ج 100 کتاب عقود ص 9
3
- دانشنامه امام علی(ع) ج 7"
4
- منبع: وسایل شیعه – ج 17 – کتاب تجارت – باب دوم – ص 14
5
- منبع: تهذیب الا حکام – ج 7 – کتاب تجارت – ص 4
6
- منبع: کتاب من لایحضر فقیه – ج 2 باب فقه
7
- بحارالانوار – ج 72 باب 50 ص 116
8
- خوانساری – ج 4 ص 408
9
- باقر مجلیسی – بحار الانوار – ج 72 ص 
